Ο Μάης του ’68 και η παρακαταθήκη του

Όταν, περί τα τέλη Ιουλίου 1970, σε ηλικία 18 ετών, κατέφθασα στο Παρίσι με την προοπτική να ακολουθήσω σπουδές στον κλάδο της Ιστορίας, η γαλλική πρωτεύουσα κινείτο σε ρυθμούς θερινής ραστώνης. Πλήθος από τουρίστες, συνδυασμός αφόρητης ζέστης και αποπνικτικής υγρασίας, μηδενικό κυκλοφοριακό πρόβλημα, πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις κλειστές, εν ολίγοις, μια απαστράπτουσα από ομορφιά μεγαλούπολη με ρυθμούς χαλαρούς, υποτονικούς, στα όρια της νωχέλειας. Το μόνο που από την αρχή προσέλκυσε την προσοχή μου, ήταν οι αφίσες με τα πορτραίτα του Μαρξ, του Μάο, του Κάστρο και του Τσε, τοποθετημένες σε περίοπτη θέση στις προθήκες των καταστημάτων του Quartier Latin, της παραδοσιακής φοιτητικής συνοικίας, όπου, δύο χρόνια νωρίτερα, είχαν λάβει χώρα οι βιαιότερες συγκρούσεις του Μαΐου. Μαζί με τις περιστασιακές περιφορές, μέσα στους έρημους δρόμους της ίδιας συνοικίας, ομάδων των Hare Krishna με τα ξυρισμένα κεφάλια, τη βουδιστική αμφίεση, τα ντέφια και τα μονότονα τραγούδια και λικνίσματα, στα μαγεμένα μάτια κάποιου, που μόλις είχε απεμπλακεί από τους ψυχοφθόρους περιορισμούς της χουντικής Ελλάδας, όλα αυτά φάνταζαν σαν το απαύγασμα της κοινωνίας της πρωτοπορίας στο επίκεντρο του λίκνου της ελευθερίας σκέψης και έκφρασης, του Παρισιού. Μη γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα, θεώρησα πως κάπως έτσι η γαλλική κοινωνία είχε αφομοιώσει τις δραματικές και οριακές καταστάσεις, τις οποίες είχε μόλις βιώσει. Χρειάστηκε να ξαναβρεί η πόλη τους φθινοπωρινούς της ρυθμούς, περί τα μέσα Οκτωβρίου, προκειμένου να αντιληφθώ πόσο έξω, ελλείψει παραστάσεων, είχα πέσει στις εκτιμήσεις μου. Με την επάνοδο στα έδρανα των σχολείων και των πανεπιστημίων ξεκίνησαν οι αμφισβητήσεις, οι διαδηλώσεις και οι διαμαρτυρίες. Ταυτόχρονα, στο κέντρο της πόλης, ξεμύτισαν τα πρώτα μπλόκα μιας αστυνομίας, που η θέα τους και μόνο έκανε το αίμα να παγώνει μέσα στις φλέβες. Ο περίβολος της Σορβόννης ήταν γεμάτος πεταμένες προκηρύξεις, οι τοίχοι καλυμένοι με αφίσες και τα αγάλματα περιλουσμένα με συνθήματα από μπογιά. Ήμουν, πλέον, αυτόπτης μάρτυς σκηνών, εφάμιλλων σχεδόν με εκείνες που η τηλεόραση της απριλιανής δικτατορίας είχε προβάλει δειγματοληπτικά και με φειδώ (για λόγους ευνόητους), δύο χρόνια νωρίτερα. Ανακάλυπτα, γεμάτος δέος, την πραγματική εικόνα του Παρισιού, μιας πρωτεύουσας μπαρουτοκαπνισμένης, πλημυρισμένης από δυναμισμό, νευρικότητα και ένταση, που εξακολουθούσε να κινείται στον αστερισμό των γεγονότων του Μαΐου. Η εικόνα δεν έμελλε να μεταβληθει έως τη μεγάλη ενεργειακή κρίση του 1973. Μια δεύτερη συγκυρία με έκανε να αντιληφθώ βαθιά μέσα μου πως βίωνα ιστορικές στιγμές. Νωρίς το μεσημέρι της 10ης Νοεμβρίου 1970, εξερχόμενος από την παρθενική μου πανεπιστημιακή παράδοση, το βλέμμα μου έπεσε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων που, με πηχαίους τίτλους, ανήγγειλαν τον θάνατο του στρατηγού de Gaulle. Άνθρωποι έκλαιγαν στους δρόμους. Άλλοι, όπως οι γείτονές μου στο διπλανό διαμέρισμα, επαναπατρισθέντες από την Αλγερία, πανηγύριζαν ανοίγοντας σαμπάνιες. Τέλος εποχής, χαραυγή μιας άλλης…

Τί ήταν, όμως, ο Μάης του ’68; Ένα αυθόρμητο ξέσπασμα; Μια σύγκρουση γενεών; Μια επιμελώς προσχεδιασμένη ενέργεια υπονόμευσης εκ των έσω του καθεστώτος της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας; Ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών με στόχο την εκδίωξη από την εξουσία του προέδρου de Gaulle; Ένας συνδυασμός των παραπάνω; Κάτι άλλο; Μισός αιώνας είναι, άραγε, ένα εύλογο χρονικό διάστημα, προκειμένου να αξιολογηθεί, με επιστημονικά δεδομένα πλέον, μια κατάσταση, η οποία, ούτως ή άλλως, έχει αποκτήσει διαστάσεις ιστορικού φαινομένου, με οτιδήποτε κάτι τέτοιο συνεπάγεται;

Είναι γεγονός πως, αφού προηγουμένως λίγο έλειψε να συμπαρασύρει τη Γαλλία στο απόλυτο χάος, ο Μάης του ΄68 κατέλαβε τη θέση που του αναλογεί στην Ιστορία. Όπως συμβαίνει με κάθε ιστορικό φαινόμενο, έτσι κι΄ εδώ, πρέπει κανείς να επιχειρήσει να εντοπίσει τις καταβολές του. Γιατί ο Μάης του ΄68 δεν είναι μια αποκλειστικά γαλλική υπόθεση, αλλά ούτε και μια κατάσταση, η οποία, ουρανοκατέβατη, αιφνιδίασε τους πάντες.

Το 1968 η υφήλιος σείεται. Είναι το επακόλουθο μιας εικοσαετούς περιόδου ύφεσης, η οποία διαδέχθηκε τον τερματισμό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα προβλήματα και οι εντάσεις δεν απουσιάζουν. Μόνο που εκδηλώνονται υπόκωφα, βρίσκοντας διέξοδο στην περιφέρεια (Ψυχρός – και όχι θερμός – Πόλεμος, τα κατάλοιπα της διαδικασίας της αποαποικιοποίησης των δεκαετιών του ’50 και του ΄60, περιφερειακές συγκρούσεις με προεξέχοντα τον πόλεμο του Βιετνάμ και τις περιστασιακές αναζοπυρώσεις του Μεσανατολικού, ανάδειξη του Τρίτου Κόσμου κλπ.). Στα παραπάνω πρέπει να προστεθούν (σε ό,τι αφορά τον Δυτικό κόσμο τουλάχιστον) οι επιπτώσεις του λεγομένου Baby boom, με πιο απλά λόγια, της έξαρσης της γεννητικότητας σε περίοδο παρατεταμένης ειρήνης. Ειδικότερα στην περίπτωση της Γαλλίας, ο συνολικός πληθυσμός γνώρισε μια αύξηση της τάξεως του 25% μέσα σε μια εικοσαετία (40,5 εκατομμύρια το 1946, σχεδόν 50 εκατομμύρια το 1968). Πέραν από την άνοδο του δείκτη των γεννήσεων, το εντυπωσιακό αυτό ποσοστό οφείλεται και σε συλλογική εισροή πληθυσμών από τις απωλεσθείσες αποικιακές κτήσεις της Ινδοκίνας και της Βορείου Αφρικής. Περί το τέλος της δεκαετίας του ΄60, η υπερπληθής μεταπολεμική γενιά έχει φτάσει σε ηλικία σπουδών και επαγγελματικής αποκατάστασης. Δομημένα επάνω σε παρωχημένα (όπως αποδείχθηκε) δεδομένα, το εκπαιδευτικό σύστημα και οι επιχειρήσεις της χώρας στάθηκε πρακτικά αδύνατο να καταφέρουν να ανταποκριθούν σε μια τόσο αυξημένη ζήτηση και να απορροφήσουν αυτής της κλίμακας τα μεγέθη.

Στο πλαίσιο, πάντοτε, του διπολικού συστήματος ισορροπίας, η αμφισβήτηση είναι έκδηλη. Οι ΗΠΑ έχουν εμπλακεί σε μια άνευ προηγουμένου περιπέτεια διαρκείας και φθοράς στη ΝΑ Ασία. Στο εσωτερικό σπαράζονται από σοβαρότατες κοινωνικές και φυλετικές αντιπαραθέσεις. Στην αντίπερα όχθη, η μετασταλινική ΕΣΣΔ έχει πάψει προ πολλού να λειτουργεί, στη συνείδηση των νέων, ως το αδιαφιλονίκητο σημείο αναφοράς, ο θεματοφύλακας των αρχών και των αξιών του σοσιαλισμού. Αντίθετα, έχει σημάνει η ώρα του επαναστατικού ρομαντισμού. Τα νέα ινδάλματα ακούν στο όνομα Μάο, Τρότσκι και Τσε Γκεβάρα. Μαζί με αυτά έχει ανατείλει η εποχή της απελευθέρωσης των ηθών, της μουσικής των Beatles αλλά και της διάδοσης των ναρκωτικών. Αρκεί μια επιγραμματική σκιαγράφηση του διεθνούς περιγράμματος, προκειμένου να γίνει αντιληπτό ότι το 1968 είναι ένα κομβικό έτος:

• 1η Φεβρουαρίου, γενική απεργία των πανεπιστημίων στην Ιταλία.
• 19 – 23 Φεβρουαρίου, συγκρούσεις φοιτητών με την αστυνομία στη Ρώμη και σε άλλες πόλεις.
• 8 Μαρτίου, έναρξη της Πολωνικής πολιτικής κρίσης, με εξεγέρσεις φοιτητών, διαδηλώσεις και βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία. Είκοσι ημέρες αργότερα, οι αρχές προχώρησαν στην αναστολή λειτουργίας του συνόλου των πανεπιστημίων σε εθνική κλίμακα.
• 4 Απριλίου, δολοφονία του Martin Luther King, υπέρμαχου του αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των μαύρων, στη Μέμφιδα των ΗΠΑ. Η είδηση πυροδότησε βίαιες συγκρούσεις με 46 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες.
• 23 Απριλίου, κατάληψη του Πανεπιστημίου Columbia από φοιτητές, όταν διαπιστώθηκε παρασκηνιακή σύνδεση του ιδρύματος με κύκλους, οι οποίοι υποστήριζαν ενεργά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Οι εγκαταστάσεις εκκενώθηκαν κατόπιν δυναμικής παρέμβασης της αστυνομίας.
• 6 Ιουνίου, δολοφονία του Robert Kennedy, υποψηφίου για το χρίσμα του Δημοκρατικού Κόμματος στις προεδρικές εκλογές του ιδίου έτους, στο Λος Άντζελες.
• 20 Αυγούστου, εισβολή των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία. Με τον τρόπο αυτό τίθεται δυναμικά πρόωρο τέλος στη λεγόμενη “Άνοιξη της Πράγας”, ένα εγχείρημα εγκαθίδρυσης μιας περισσότερο ανθρώπινης παραλλαγής του υπαρκτού σοσιαλισμού. Απολογισμός: 50 νεκροί και 300 τραυματίες.
• Σεπτέμβριος, οι στρατιωτικές δυνάμεις της Νιγηρίας κατέστειλαν την εξέγερση της επαρχίας της Μπιάφρας με την ισχύ των όπλων αλλά και με την επιβολή εμπορικού αποκλεισμού, που καταδίκασε τον άμαχο πληθυσμό σε λιμοκτονία. Υπολογίζεται ότι ένας μέσος όρος 8.000 έως 10.000 ατόμων (κυρίως παιδιά) έχαναν, τότε, τη ζωή τους σε καθημερινή κλίμακα.
• Οκτώβριος, η Ολυμπιάδα των άκρων στο Μεξικό. Δέκα ημέρες προτού ξεκινήσουν οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες, δολοφονήθηκαν κατ’ εκτίμηση 30 έως 300 φοιτητές και πολίτες στο Τλατελόλκο, προάστιο της Πόλης του Μεξικού, από τον στρατό και την αστυνομία. Το επεισόδιο αποτελεί κεφάλαιο του ονομαζόμενου “Μεξικανικού Βρώμικου Πολέμου”, με τις αρχές να προστρέχουν σε ακραία μέσα, προκειμένου να καταστείλουν την πολιτική αντίθεση. Την ίδια ημέρα (2 Οκτωβρίου), πραγματοποιήθηκαν 1.345 συλλήψεις. Λίγο αργότερα, στην ανάκρουση του εθνικού ύμνου των ΗΠΑ, οι νέγροι δρομείς Tommie Smith και John Carlos, φορώντας μαύρα γάντια, ύψωσαν τη γροθιά και έσκυψαν το κεφάλι τους. Επρόκειτο για τον χαιρετισμό της ριζοσπαστικής οργάνωσης Μαύρη Δύναμη (Black Power).

Ο Μάης βρήκε τη Γαλλία στο δέκατο έτος ζωής της 5ης Δημοκρατίας, ενός καθεστώτος, το οποίο νοσεί. Στις προεδρικές εκλογές του 1965 (τις πρώτες με καθολική ψηφοφορία), ο αδιαφιλονίκητος ενσαρκωτής του, Charles de Gaulle, δεν κατάφερε να εκλεγεί κατά τον πρώτο γύρο, προς έκπληξη των πάντων. Δύο χρόνια αργότερα, το 1967, στις βουλευτικές εκλογές, το γκωλικό κόμμα είδε την πλειοψηφία του να περιορίζεται σε δύο, μόλις, έδρες. Το Κέντρο στηρίζει την κυβέρνηση υπό προϋποθέσεις (το “Οui, mais” του Valéry Giscard d’ Estaing), οι Χριστιανοδημοκράτες είναι σαφώς αντίθετοι, η άκρα Δεξιά προσάπτει στον Γάλλο πρόεδρο τη δικαστική δίωξη των πρωτεργατών του καθεστώτος του Vichy και την εγκατάλειψη της Αλγερίας. Ο μεσσιανικός τρόπος άσκησης της εξουσίας από έναν γηραιό (78 ετών το 1968) αρχηγό κράτους, διευρύνει το χάσμα με μια κοινή γνώμη, την οποία αφήνει παγερά ασυγκίνητη η γεμάτη αίγλη εξωτερική πολιτική που ο τελευταίος ασκεί (αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, μετασχηματισμός της Γαλλίας σε πυρηνική δύναμη, διατήρηση ομαλών σχέσεων με την ΕΣΣΔ, άνοιγμα προς τον αραβικό κόσμο). Οι προτεραιότητες του απλού πολίτη στρέφονται προς τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της καθημερινής πραγματικότητας. Αμηχανία, όμως, επικρατεί και στους κόλπους του γκωλικού κόμματος, καθώς έχει δρομολογηθεί ένας υπόγειος αγώνας διαδοχής, τον οποίο επιτείνει η αινιγματική σιωπή του ιδίου του de Gaulle γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα. Οι ορθόδοξοι γκωλικοί προβληματίζονται από την παραμονή στην πρωθυπουργία, από το 1962 ήδη, του Georges Pompidou, ενός υπέρμετρα συντηρητικού τεχνοκράτη, πρώην γενικού διευθυντή της τράπεζας Rothschild (1956-1962). Στα μάτια τους δεν ενσαρκώνει ούτε κατά διάνοια τα γκωλικά ιδεώδη. Το ΚΚΓ (μακρόθεν η κυρίαρχη δύναμη στον χώρο της Αριστεράς), μη δυνάμενο να αποσταλινοποιηθεί, έχει προ πολλού εγκαταλείψει κάθε είδους επαναστατική προοπτική. Οι σοσιαλιστές είναι διχασμένοι ανάμεσα στη μετριοπαθή παραδοσιακή ηγεσία (Pierre Mendès-France) και τα στελέχη της νέας γενιάς (François Mitterrand), που θεωρούν πως η ώρα τους έχει σημάνει. Επόμενο ήταν να αφεθεί ελεύθερος χώρος σε διάφορες εξωκοινοβουλευτικές αριστερίστικες οργανώσεις, ανάξιας βαρύτητας σε εθνική κλίματα ίσως, αλλά με αξιοσημείωτη επιρροή στον προβληματικό και πάσχοντα κόσμο της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ένταση και η πολιτικοποίηση άρχισαν να καλλιεργούνται εκεί συστηματικά από ομάδες τροτσκιστών ή μαοϊκών φοιτητών και μαθητών, που καταφέρονταν ενάντια στον καταναλωτισμό και τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Εν ολίγοις, “Η Γαλλία πλήττει”. Αυτός είναι ο τίτλος ενός προφητικού άρθρου του Pierre Viansson-Ponté, το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 15 Μαρτίου 1968. “Σε μια μικρή Γαλλία”, καταλήγει το εν λόγω άρθρο, “απομονωμένη στο εξάγωνό της, ούτε δυστυχισμένη αλλά ούτε και ευδοκιμούσα, ευρισκόμενη σε ειρήνη με όλο τον κόσμο, μια Γαλλία, που δεν δείχνει να την αγγίζουν οι παγκόσμιες εξελίξεις, η ζέση και η φαντασία είναι εξίσου επιτακτικές με την ευεξία και με την εξάπλωση. Αυτό ισχύει τόσο για την αντιπολίτευση όσο και για την εξουσία. Άλλωστε, το έχουμε δει να συμβαίνει στο παρελθόν: μια χώρα μπορεί να αφανιστεί από πλήξη”. Αργότερα, το άρθρο αυτό εκλήφθηκε από πολλούς ως προπομπός, αν όχι προτροπή, της έκρηξης του Μαΐου.

Τα γεγονότα κατέλαβαν τους πάντες εξαπίνης. Οι δύο κορυφαίοι πυλώνες της πολιτικής ιεραρχίας βρίσκονταν εκτός Γαλλίας σε επίσημη επίσκεψη, ο μεν πρόεδρος στη Ρουμανία, ο δε πρωθυπουργός στο Αφγανιστάν. Το χρονικό των επεισοδίων έχει ως ακολούθως:

• Παρασκευή 3 Μαΐου, η Αστυνομία εκκενώνει την ευρισκόμενη υπό φοιτητική κατάληψη Σορβόννη, έπειτα από πρόσκληση των πρυτανικών αρχών. Γίνεται χρήση δακρυγόνων.
• Δευτέρα 6 Μαΐου, περί τους 20.000 φοιτητές διαδηλώνουν στο Quartier Latin. Υψώνονται οδοφράγματα και ακολουθούν ολονύκτιες συγκρούσεις με τα ειδικά τάγματα εφόδου της Αστυνομίας (CRS). Απολογισμός: 945 τραυματίες και από τις δύο πλευρές.
• Πέμπτη 9 Μαΐου, μαζικές φοιτητικές διαδηλώσεις στις κυριότερες πανεπιστημιακές πόλεις της επαρχίας (Στρασβούργο, Ναντ, Ρεν και Τουλούζη). Στη Λυών και στη Ντιζόν, οι φοιτητές πλαισιώνονται από εργάτες.
• Παρασκευή 10 Μαΐου, νέες ολονύκτιες συγκρούσεις στην καρδιά του Quartier Latin, με 1.087 τραυματίες (367 βαριά) και περίπου 500 προσαγωγές. Η βίαιη συμπεριφορά της Αστυνομίας προκαλεί γενική κατακραυγή και για πρώτη φορά ηχεί το σύνθημα: “CRS = SS”.
• Κυριακή 12 Μαΐου, ο πρωθυπουργός Pompidou προαναγγέλει την επαναλειτουργία της Σορβόννης για την επομένη.
• Δευτέρα 13 Μαΐου, γενική απεργία έπειτα από έκκληση των εργατικών συνδικάτων. Περί τα 800.000 άτομα διαδηλώνουν σε ολόκληρη τη χώρα.
• Τρίτη 14 Μαΐου, η Σορβόννη τελεί εκ νέου υπό φοιτητική κατάληψη διαρκείας.
• Πέμπτη 16 Μαΐου, οι εργαζόμενοι της αυτοκινητοβιομηχανίας Renault (ο σκληρός πυρήνας του εργατικού κινήματος) κατέρχονται σε απεργία. Οι πρώτες κόκκινες σημαίες κάνουν την εμφάνισή τους. Η Γαλλία απειλείται από παράλυση.
• Παρασκευή 17 Μαΐου, τα συνδικάτα απαιτούν αύξηση των ημερομισθίων και μείωση του χρόνου εργασίας. Οι διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση θα καταλήξουν σε αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 35%. Το ΚΚΓ εκλιπαρεί για επάνοδο στην ομαλότητα, αλλά δεν εισακούεται από τη βάση. Η κρίση προσλαμβάνει πολιτικές διαστάσεις με κίνδυνο για το ίδιο το καθεστώς.

• Κυριακή 19 Μαΐου, ο de Gaulle επιστρέφει από τη Ρουμανία, και προβαίνει στην πρώτη του δημόσια δήλωση: “Ναι στη μεταρρύθμιση, όχι στη μασκαράτα!” (“La réforme, oui, la chienlit, non!”). Tην ίδια ώρα, περί τα 2 εκατομμύρια απεργοί κατακλύζουν τους δρόμους.
• Δευτέρα 20 Μαΐου, ο αριθμός των απεργών ανεβαίνει στα 4 εκατομμύρια.
• Τρίτη 21 Μαΐου, το γαλλικό φράγκο καταρρέει. Ο αριθμός των απεργών εκτιμάται μεταξύ 8 έως 10 εκατομμύρια άτομα.
• Τετάρτη 22 Μαΐου, χορήγηση αμνηστείας σε όσους συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των συμπλοκών. Ο Daniel Cohn-Bendit, ηγετικό στέλεχος του φοιτητικού κινήματος, απελαύνεται στην πατρίδα του, τη Δυτική Γερμανία.
• Παρασκευή 24 Μαΐου, βίαιες συγκρούσεις στη Λυών. ‘Eνας επιθεωρητής της Αστυνομίας παρασύρεται από φορτηγό δίχως οδηγό, που εξαπέλυσαν οι διαδηλωτές. Είναι το πρώτο άτομο, το οποίο χάνει τη ζωή του. Νέες συμπλοκές στο Παρίσι με 456 τραυματίες. Πρώτο διάγγελμα του προέδρου de Gaulle προς τον γαλλικό λαό.

Το διάγγελμα του στρατηγού de Gaulle προς τον γαλλικό λαό (24 Μαΐου 1968)

• Τετάρτη 29 Μαΐου, ο πρόεδρος de Gaulle εξαφανίζεται επί ένα 24ωρο. Ουδείς γνωρίζει (ούτε καν ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση) που βρίσκεται. Έχει μεταβεί στη στρατιωτική βάση του Baden-Baden της Δυτικής Γερμανίας, όπου έχει συνάντηση με τον στρατηγό Jacques Massu, ανώτατο διοικητή των γαλλικών στρατιωτικών δυνάμεων που σταθμεύουν επί του γερμανικού εδάφους. Εξετάζεται το ενδεχόμενο προσφυγής στη χρήση των ενόπλων δυνάμεων με σκοπό την αποκατάσταση της τάξης.
• Πέμπτη 30 Μαΐου, η αναστροφή του κλίματος. Ο de Gaulle επιστρέφει στην πρωτεύουσα και εξαγγέλει με δεύτερο (ραδιοφωνικό) διάγγελμα τη διάλυση της βουλής και τη διενέργεια πρόωρων εκλογών. Η λεωφόρος των Ηλυσίων Πεδίων κατακλύζεται από ένα εκατομμύριο κόσμο που εκφράζει τη στήριξή του προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ουσιαστικά, πρόκειται για το τέλος των επεισοδίων, που στοίχισαν συνολικά τη ζωή σε 5 άτομα, μεταξύ των οποίων έναν μαθητή ηλικίας 17 ετών.
• 30 Ιουνίου, το κυβερνητικό κόμμα καταγράφει μια άνευ προηγουμένου επιτυχία στις βουλευτικές εκλογές. Νέος πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο ακραιφνής γκωλικός Maurice Couve de Murville. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης της κοινής γνώμης αποκτά πολιτική έκφραση.

Μισό αιώνα μετά, με τη μεσολάβηση του πανδαμάτορα χρόνου, τα γεγονότα του Μαΐου έχουν απωλέσει μεγάλο μέρος από τη θεαματική, αλλά και την ιδεολογική τους διάσταση. Αναμφίβολα, δεν υπήρξαν μια μεγαλειώδης αφύπνιση, όπως πολλοί επιχείρησαν να τα παρουσιάσουν, ακόμα λιγότερο δε, μια επανάσταση. Ξεκίνησαν ως φοιτητική κινητοποίηση, εν πολλοίς προβλέψιμη και αναμενόμενη. Ο αιφνιδιασμός προέκυψε από το γεγονός ότι η φοιτητική αυτή κινητοποίηση προσέλαβε, από τη μια στιγμή στην άλλη, διαστάσεις χιονοστιβάδας, προκαλώντας έναν ανεξήγητο πανικό στους κυβερνώντες. Στη διάρκεια των τριών τελευταίων εβδομάδων του Μαΐου, το φαινόμενο εξαπλώθηκε ταχύτατα στο εργατικό στερέωμα, αλλά και σε ολόκληρη τη διαστρωμάτωση της γαλλικής κοινωνίας, όπου η βάση άρχισε να αμφισβητεί την κορυφή και η κορυφή την βάση. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη αποδείχθηκαν ανεπαρκή έως παντελώς ανίκανα να διαχειριστούν την κρίση. Τα πολιτικά κόμματα συμπεριφέρθηκαν με ιδιοτέλεια, σε μια προσπάθεια να καρπωθούν οφέλη από την αναταραχή ή να περιορίσουν το κόστος (ανάλογα με τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό και τη δύναμη που διέθεταν εντός του Κοινοβουλίου). Άτομα άγνωστα, αμφιβόλου προελεύσεως και αξίας, κατέλαβαν επί ένα μήνα το προσκήνιο των εξελίξεων προτού επανέλθουν στο φυσικό τους περιβάλλον, δηλαδή στην αφάνεια (βλ. Cohn-Bendit). To ΚΚΓ, ανίκανο να ελέγξει την πελατεία του, υποκαταστάθηκε από διάφορες μαοϊκές και τροτσκιστικές οργανώσεις, οι οποίες διαδραμάτισαν, εν τέλει, κομβικό ρόλο.

Από την δική της πλευρά, η κυβερνητική πλειοψηφία εξέπεμψε μηνύματα αποσύνθεσης, μη δυνάμενη να διαβλέψει την επερχόμενη θύελλα, ούτε να ελέγξει τη ροή των γεγονότων. Το θεσμικό πλαίσιο (εκείνο της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας), που είχε υιοθετηθεί με προσφυγή στη λαϊκή ετυμηγορία δέκα χρόνια νωρίτερα, αποτέλεσε αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης εκ μέρους της μετριοπαθούς Αριστεράς (Σοσιαλιστικό Κόμμα), η οποία, ενόσω η κρίση βρισκόταν σε φάση κορύφωσης, πρότεινε τον σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης. Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως, προς στιγμήν τουλάχιστον, οι Γάλλοι είχαν απωλέσει την αίσθηση του κράτους και της νομιμότητας και παραδοθεί αμαχητί στο έλεος της αναρχίας. Ακόμα και μετά την αποκλιμάκωση, η εμπειρία του Μαΐου εμφύσησε στη συνείδησή τους μια εικόνα θεσμικής και πολιτικής ανεπάρκειας. Προσφεύγοντας σε ολοένα και περισσότερο βίαιες και αψυχολόγητες μεθόδους καταστολής, η εξουσία αποκάλυψε, κατά τις κρίσιμες εκείνες ημέρες, την ανασφάλεια, από την οποία διακατεχόταν.

Καθοριστική ως προς την τροπή των πραγμάτων υπήρξε επίσης η διχογνωμία και η έλλειψη συντονισμού σε επίπεδο τακτικής, έτσι όπως εκδηλώθηκε στην κορυφή της ιεραρχίας. Ο ίδιος ο de Gaulle δεν απέκλειε την πρόσκαιρη προσφυγή σε ακραία μέτρα, προκειμένου η κατάσταση να μπορέσει να τεθεί το συντομότερο δυνατό υπό έλεγχο. Σε αντιδιαστολή, ο Pompidou προτίμησε να αφήσει την τελευταία να εξελιχθεί από μόνη, πεπεισμένος πως αυτός ήταν ο αποτελεσματικότερος τρόπος, προκειμένου να αποκαλυφθεί στα μάτια του κόσμου ο ανεδαφικός χαρακτήρας και η έλλειψη σοβαρού ιδεολογικού και πολιτικού προσανατολισμού των κινητοποιήσεων. Θεωρητικά, η επιλογή του πρωθυπουργού ήταν ορθότερη. Είναι γεγονός πως το μέγεθος και η θέα των καταστροφών ενεργοποίησαν το ένστικτο αυτοπροστασίας της κοινής γνώμης και την απέστρεψαν από ένα φοιτητικό κίνημα, έναντι του οποίου διακατεχόταν, σε αρχικό στάδιο τουλάχιστον, με συμπάθεια. Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι η προσφιλής μέθοδος ομοιοπαθητικής του Γάλλου πρωθυπουργού συνέδραμε στην έξαρση της βίας και στη χρονική παράταση των συγκρούσεων, με ανθρώπινα θύματα και σοβαρές υλικές ζημιές.

Αξίζει να σταθεί κανείς στον τρόπο, με τον οποίο έδειξε να αφομοιώνει τα γεγονότα του Μαΐου ο στρατηγός de Gaulle. Ουδέποτε άλλοτε στο παρελθόν ο τελευταίος είχε άφησει να διαφανούν τόσα πολλά σημάδια αμηχανίας και αιφνιδιασμού. Συγκυρίες που τον είχαν αναδείξει, χάρη στην πυγμή που επέδειξε τότε, ως αδιαφιλονίκητο εθνικό ηγέτη (1940, 1958), ήταν, πέραν πάσης αμφιβολίας, κατά πολύ πιο κρίσιμες και δραματικές από ό,τι εκείνη του 1968. Ωστόσο, η περιγραφή από τον στρατηγό Massu της συνομιλίας που είχε μαζί του στη γαλλική στρατιωτική βάση του Baden- Baden, αποκαλύπτει έναν de Gaulle τρομοκρατημένο, αδύναμο, απογοητευμένο, στα πρόθυρα, ψυχολογικά, να υποταχθεί σε εξελίξεις που τον είχαν ξεπεράσει, υποβάλλοντας παραίτηση.

Η προχωρημένη ηλικία του Γάλλου προέδρου δεν αρκεί προκειμένου να κατανοήσει κανείς την αναπάντεχη και εντυπωσιακή, ομολογουμένως, αυτή μετάλλαξη. Η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί κάπου αλλού. Ο ιδιαίτερος τρόπος, κράμα αυταρχισμού και πατερναλισμού, με τον οποίο ασκούσε ανέκαθεν την εξουσία, είχε δημιουργήσει κορεσμό σε επίπεδο κοινής γνώμης. Το σύνθημα “Δέκα χρόνια de Gaulle είναι πολλά”, που για πρώτη φορά ακούστηκε τον Μάη, είναι ενδεικτικό. Η ένταση και η βία του ξεσπάσματος τον προσγείωσαν απότομα και τον έκαναν να συνειδητοποιήσει με καθυστέρηση πως, προ πολλού, εξέπεμπε σε διαφορετικό μήκος κύματος από έναν λαό, με τον οποίο ήταν πεπεισμένος ότι βρισκόταν σε διαρκή επικοινωνία. Διαπίστωσε με τον πλέον σκληρό και άκομψο τρόπο, πως η αρχή του τέλους για τον ίδιο είχε σημάνει. Ανασυντάσσοντας τις δυνάμεις του και επιστρατεύοντας όσα αποθέματα αντοχής τού είχαν απομείνει, στράφηκε προς τη μοναδική, πλέον, υποχρέωση που αισθανόταν πως είχε έναντι του γαλλικού λαού: την ανεύρεση ενός ασφαλούς τρόπου εξόδου από την κρίση. Αυτό ακριβώς έπραξε με το διάγγελμα της 30ής Μαΐου. Ο κόσμος το εκτίμησε και ανταποκρίθηκε αυθημερόν. Στη μεγαλειώδη διαδήλωση της λεωφόρου των Ηλυσίων Πεδίων, ένα εκατομμύριο Παριζιάνοι διακήρυξαν ηχηρά προς πάσα κατεύθυνση πως δεν ήταν διατεθειμένοι να αφήσουν τη Γαλλία να βυθιστεί στο χάος και στην αναρχία. Ο θρίαμβος του γκωλικού κόμματος στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές, έναν μόλις μήνα αργότερα, εντάσσεται στην ίδια πάντοτε λογική. Τη λογική μιας ενστικτώδους αναλαμπής μπροστά στο χείλος της καταστροφής. Συνάμα, οι πάντες γνώριζαν, κατά βάθος, πως τα γεγονότα του Μαΐου είχαν εναποθέσει την οριστική ταφόπλακα του γκωλικού κινήματος. Γεγονός, που επιβεβαιώθηκε περίτρανα τον Απρίλιο του 1969, με το αρνητικό αποτέλεσμα δημοψηφίσματος για ένα δευτερεύουσας σημασίας ζήτημα (αναμόρφωση της Γερουσίας) και τη συνακόλουθη υποβολή παραίτησης του de Gaulle από το προεδρικό αξίωμα.

Το ραδιοφωνικό διάγγελμα του στρατηγού de Gaulle προς τον γαλλικό λαό (30 Μαΐου 1968)

Μια τελευταία διαπίστωση κρίνεται απαραίτητη προκειμένου τα γεγονότα του Μαΐου να μπορέσουν να γίνουν περισσότερο κατανοητά. Κατά τις μέρες εκείνες, η Γαλλία κινήθηκε στις παρυφές ενός εμφυλίου πολέμου και αν ναι, κατά πόσο μια ανατροπή του καθεστώτος ήταν εφικτή; Η απάντηση σε αμφότερα τα ερωτήματα είναι καταφατική, υπό προϋποθέσεις όμως, οι οποίες δεν έδειξαν να συντρέχουν ούτως ώστε να μπορέσει, τελικά, να συμβεί κάτι τέτοιο. Όσο και αν εντυπωσιάζουν με την έκταση και τη μορφή που προσέλαβαν σε μια χώρα, η οποία κατείχε την τεχνογνωσία των επαναστάσεων του 1789, του 1830, του 1848 και της Κομμούνας του 1871, οι διάφορες κινητοποιήσεις του Μαΐου στερούνταν εμφανώς μεθοδικής οργάνωσης, πολιτικής και ιδεολογικής καθοδήγησης. Διαποτισμένα από έναν άκρατο ρομαντισμό, τα διάφορα συνθήματα που ακούστηκαν ήταν, ως επί το πλείστον, κενά περιεχομένου, πέραν, φυσικά, από τον εμπρηστικό τους χαρακτήρα (“Γίνετε ρεαλιστές. Διεκδικείστε το αδύνατο”, “Η φαντασία καταλαμβάνει την εξουσία”, “Η ομορφιά βρίσκεται στους δρόμους”, “Λέγοντας κανείς όχι, σημαίνει πως σκέπτεται”, “Ο καθένας είναι ελεύθερος να είναι ελεύθερος”, “Ακόμη και αν ο Θεός υπήρχε, θα έπρεπε να τον καταργήσουμε”, “Είμαστε όλοι Εβραίοι Γερμανοί” – αυτό το τελευταίο προς τιμήν του Cohn-Bendit). Μπορεί σε κάθε γωνιά του δρόμου να ήταν διάχυτη η (ψευδ-)αίσθηση πως ξανακτίζεται ο κόσμος, ωστόσο, το στοιχείο εκείνο που έλαμψε δια της απουσίας του, ήταν κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο, επάνω στο οποίο θα επιχειρείτο αυτή η περίφημη ανοικοδόμηση. Απουσίαζε επειδή, απλούστατα, δεν υπήρχε. Εν ολίγοις, η αποδόμηση για την αποδόμηση και η αμφισβήτηση για την αμφισβήτηση.

Άραγε, ποιοι διέθεταν τις απαραίτητες προδιαγραφές, προκειμένου να αποκομίσουν οφέλη από μια κατάσταση αυτού του είδους; Σίγουρα όχι οι κύκλοι εκείνοι, οι οποίοι πυροδότησαν την ένταση, δηλαδή η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά. Έστω και αν το επιθυμούσε διακαώς, δεν διέθετε το απαραίτητο βεληνεκές για να πράξει κάτι τέτοιο. Το ΚΚΓ, όμως, ήταν κάλλιστα σε θέση. Αν τελικά δεν συνέβη, αυτό οφείλεται στους εξής δύο λόγους: 1) την πόλωση, που είχε ουσιαστικά επιβάλει η κυβερνητική παράταξη, με αντίπαλο δέος την ορθόδοξη Αριστερά, γεγονός, το οποίο αναβάθμιζε εκ των πραγμάτων τον ρόλο και τη συμβολή του ΚΚ στα πολιτικά δρώμενα της χώρας έχοντας εμπεδώσει μια ισορροπία, η οποία ήταν ασύμφορο να διαταραχθεί και 2) το γεγονός ότι από όλα τα υπόλοιπα κόμματα, το γκωλικό ήταν μόνο που είχε υιοθετήσει συμβιβαστική στάση έναντι της ΕΣΣΔ στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Εάν τα ελεγχόμενα από το ΚΚΓ συνδικάτα, κατά τη στιγμή της κορύφωσης της κρίσης, προχωρούσαν στη διακοπή της ηλεκτροδότησης σε εθνική κλίμακα, είναι πιθανό, μέσα στο γενικότερο χάος που θα επικρατούσε τότε, το καθεστώς να είχε ανατραπεί. Απέφυγαν να το πράξουν. Συνεπώς, το διακύβευμα για την Αριστερά, ήταν μια περιορισμένης, σχετικά, εμβέλειας σύμπραξη με τα όσα συνέβησαν, μόνο και μόνο προκειμένου να μην κατηγορηθεί ότι υπήρξε ανακόλουθη με τις ιδεολογικές της αρχές και αξίες. Μια άλλη εκδοχή, συνδέει την κοινή θρησκευτική προέλευση των πρωτοστατών των γεγονότων του Μαΐου (Daniel Cohn-Bendit, Alain Geismar, Henri Weber, Benny Lévy, Robert Linhardt, André Glucksmann, Bernard Kouchner) με την επικριτική δημόσια τοποθέτηση του προέδρου de Gaulle ένα χρόνο νωρίτερα, στο πλαίσιο του Πολέμου των Έξι Ημερών, σε βάρος του κράτους του Ισραήλ (http://www.juif.org/go-blogs-7533.php). Μια ανατροπή θα ήταν, συνάμα, και η τιμωρία του για τα όσα είχε τολμήσει να εκστομίσει.

Όπως και να έχει το ζήτημα, ο Μάης του ΄68 σηματοδότησε μια ρήξη με το παρελθόν. Ενδεχομένως η ρήξη αυτή να ήταν αναπόφευκτη. Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι ο αδιαμφισβήτητος δυναμισμός των ημερών εκείνων και τα όποια οράματα αυτός παρήγαγε, εξανεμίστηκαν εν μέσω των κραδασμών της μεγάλης ενεργειακής κρίσης της δεκαετίας του ΄70, της κατάρρευσης του διπολικού συστήματος παγκόσμιας ισορροπίας της δεκαετίας του ΄80 και της σημερινής, καθόλα απάνθρωπης, ισοπεδωτικής και αλαζονικής, κοινωνίας της παγκοσμιοποίησης.

Mai 68: « Il est interdit d’interdire ! » – Quand le monde bascule

Ενδεικτική Βιβλιογραφία